به وبلاگ بهنام نجم الدین خوش آمدیدسینما ، فلسفه ، ادبیات ، تاتر

اگر به ناطق بودن انسان ها مباهات شده و بر قراری ارتباط ، آغاز هر کنش متقابل اجتماعی دانسته شده است ، در ایران ما « سکوت » جایگاه والایی داشته است  به طوری که حداقل یازده نوع سکوت را می توان شناسایی کرد .

فراوان ترین سکوت ها « سکوت خود ایمن ساز و مانع پشیمانی » است . مانند این سخن سیصدسال پیش جناب صائب تبریزی : 

هرکه را تیغ زبان نیست به فرمان ، صائب

عاقبت کشته شمشیرِ زبان میگ ردد

نوع دیگر « سکوت آبرو داری » است که هدف آن پنهان کردن ضعف ها و کمبود هاست ، مانند این شعر هزار ساله پیش حکیم فردوسی :

که بر انجمن، مرد بسیار گوی

بکاهد بگفتار خود آبروی

یا سخن نهصد و پنجاه سال بعد از جناب ملک الشعرای بهار که گفته :

سخن جز به آیین دانش مگوی

که نزد شهان باشدت آبروی

سومین نوع سکوت  را می توان « سکوت اجتناب از یاوه گویی » نامید ، مانند بیت دیگری از سکوت شناس بزرگ ایران ، جناب صائب تبریزی :

لب ببند از گفت و گوی پوچ، مانند حباب

چون صدف کن گوهر سیراب را گردآوری

چهارمین نوع سکوت را « سکوت پاسداری از آزرده دلی دیگران » می باشند ، مانند شعر دیگری از همین شاعر :

از ره حرف بود رنجش مردم صائب

کس ندیدم که دشمن شود از خاموشی

پنجمین سکوت « سکوت برای فهمیدن و پی بردن » است ، مانند این گفته قرن دوازدهم از جناب بیدل :

گفت وگوی از معنی تحقیق دارد عاقلت

اندکی خاموش شو تا دل ، زبان پیراکند

ششمین نوع سکوت « سکوت فاضل مآبانه » است ، مانند این شعر چهار صد سال پیش اهلی شیراز :

لب بسته شد هرکس که او، دانا شد از اهل نظر

غوغای بحث مدعی ، از غایت نادانی است

هفتمین سکوت ، سکوت جالبی است که خود ، پیام است و حتی فراتر از پیام . هر دو نمونه را می توان در اشعار قرن یازدهم از جناب نبسابوری دید :

هزار گونه شکایت به ضمن {در} خاموشی است

به ناله ای که ندارد اثر ، چه کار مرا

و نمونه فراتر از پیام کلامی :

نمی گردید کوته رشته معنی ، رها کردم

حکایت بود بی پایان ، به خاموشی ادا کردم

هشتمین نوع سکوت ، « سکوت به خاطر نامناسب بودن مخاطب » است که مولوی در قرن هفتم ، به زیبایی به آن پرداخته است :

ما سمیعیم و بصیریم و خوشیم

با شما نامحرمان ، ما خامشیم

یا نمونه دیگری : 

نیست درمان ، مردم کج بحث را جز خاموشی

ماهی لب بسته خون در دل کند ، قلاب را

و اما نهمین و دهمین نوع سکوت ، در حوزه عرفان جای می گیرد . یکی مقدمه ای است برای ورود به عالم اسرار ، مانند این شعر قرن نهم از جناب جامی :

ز خاک فقر ، در کوی ارادت ، ساختم کاخی

که کم خواری و کم خوابی و کم گوییست ارکانش

سکوت دیگر مربوط به هنگامی است که جامی کاخش را ساخته و ساکن آنجا شده و حالا برای اینکه از آنجا بیرونش نکنند ، باید در حفظ اسرار بکوشد و خموش بماند :

گر درون سینه داری گوهری

چون صدف در قعر بنشین ، گنگ و لال

به این ده دسته ، یک دسته « سایر سکوتها » نیز افزوده می شود ، مثل این شعر جناب سعدی :

بهایم خموشند ، گویا بشر

زبان بسته بهتر ، گویا به شر

و اما جالب است بدانید که در کنار توصیه برای سکوت ، گاهی نیز «« فریاد های شورشی علیه سکوت »» برخاسته است ، مانند گفتار دیگری از جناب نیشابوری :

به هر مقام که خواهند خامشت یابند

هوای اوج دگر کن از آن مقام و مترس